Andropoz: Yakarsa dünyayı erkekler yakar!

Kadıköy İskelesi’nin girişinde üstte, ilanlar için ayrılmış panoda ‘Andropoz’ dizisinin tanıtım afişi uzanıyor. Uzunluktan boya Andropoz, pembeyle yazılmış. Poz kısmının orta yerine ise sevimli bir hız kondurulmuş. Kaşları kalkık, tüm Türkiye’nin tanıdığı bir tabir tamamlıyor reklamı. Pozun hakkını veren bu ifadeyi poz kalmaktan kurtarıp bir toplumsal göndermeye çeviren Engin Günaydın var karşımızda.

Günaydın’ın yazıp Yağmur-Durul Taylan Biraderlerin yönettiği ‘Andropoz’, birinci dönemiyle Netflix’te yayınlandı. Andropoza giren bir adamın ömrüne âdeta “kaş kaldırdığı” dizi, toplumumuzda artık müzminleşmiş; yer yapmış, iz yapmış “olamama” hâlinin de bir nişanı…

ESNAFI TABURESİNDEN KALDIRAN ANDROPOZ

Taylan Biraderler ile Günaydın’ı “Vavien” ve “Azizler”in akabinde tekrar bir ortaya getiren dizinin hikayesini kısaca analım. ‘Andropoz’, orta yaş sancıları çeken kendi hâlinde bir esnafın rutini dışına çıkmaya çalışınca başına gelenleri husus alıyor.

Yusuf (Engin Günaydın), Marmaris’te tuhafiye işleten, iç çamaşırı pazarına toplumsal medya üzerinden girip yavaş yavaş büyümeyi aklına koymuş bir yurdum insanıdır. Çocukları Akya (Doğa Zeynep Doğuşlu), Velihan (Ergin Torun) ve eşi Meryem (Derya Karadaş) ile ortalama memnunluk ve kayıtsızlıkta bir aile tablosu çizerken bir şeylerin değişmeye başladığını fark eder. Yaşlanmakta, canı sıkılmaktadır, her şey tıpkı gelmeye başlamıştır. Boyacıyla, berberiyle önüne gelen herkesle dertleşir. Kuyruk sokumundaki iltihap ömrünün öylece akıp gideceği telaşlarına tüy diker. Tabibe nazaran bu cinsten iltihaplar fazla oturmaktan kaynaklanır. Yusuf’un mazereti hazırdır: Esnaftır, alışılmış oturacaktır. Mazeret getirir lakin içi içini kemirmektedir. Bu değişim dileğine daha fazla direnemez ve “kalkmaya” karar verir. Bu karar Marmaris’i birbirine katacak olayların da başlangıcıdır.

Yusuf, bir yandan kız kardeşi Fadime (Şebnem Hassanisoughi) ve alkolik eniştesi Halit’le (Tamer Karadağlı) uğraşırken bir yandan da malı mülkü satıp deniz kıyısında villa almanın hesabını yapmaktadır. Üstelik her şey yolunda giderken birkaç tesadüf, birkaç karışıklık tüm hayatını tepetaklak eder.

.

GÜNAYDIN-TAYLAN BİRADERLER PAYDAŞLIĞI VE BİR TAŞRA ÇARESİZLİĞİ DAHA!

Diziyi değerlendirmeye geçmeden Taylan Biraderler-Engin Günaydın iştirakine değinmek yerinde olacak. En son “Azizler”de, kentte buluşan üçlünün kıssası aslında daha eskiye, taşra çaresizliği temasının işlendiği 2009 üretimi “Vavien”e uzanıyor. Günaydın’ın memleketinde geçen ve cet mesleği elektrikçiliğe göndermeler taşıyan sinema, Taylan Biraderlerin kara mizah üslubu ile öne çıkıyordu. Diyebiliriz ki yıllar sonra gelen ‘Andropoz’un kahramanları da birtakım farklılıklar arz etse bile çıkış noktası ve olay örgüsü bakımından “Vavien”inkilerle benzerlik taşıyor. Öte yandan metin, idare ve oyunculuğun benzerliği kelam konusu. Nelerin benzediğine kısaca bakalım. Her iki anlatı da bir değişim kanısı ekseninde gelişip ilerleyip başkahramanının başına gelenleri husus alıyor. Anlatı boyunca tuhaf gelişmeler yaşanırken kara güldürüden dayanak alınıyor. Her iki anlatı da uçurumları ve cesetleri çok fazla kullanıyor. Biri orta Anadolu’da oburu deniz kıyısında geçse de esnaflıkta ortaklaşılıyor. Çayın yerini bira alıyor yalnızca. Üstelik Engin Günaydın’ın her iki anlatıda canlandırdığı çaresiz hisseden esnaf karakteri, tıpkı vakitte baba ve büyüme çağında oğluyla tansiyonlu bir ilgi yaşıyor.

Nedir ki farklılıklar da yok değil. Örneğin “Vavien”de baş karakter Celal, her ne kadar başarısız pasif bir çizgide salınsa da özne. Teşbihte olmayan kusura sığınarak söylersek müteşebbis… Karısını ortadan kaldırmak istiyor mesela! Aksiyona geçiyor, sonuçlarını göze alıyor. ‘Andropoz’da ise olayların etrafında geliştiği kişi olan Yusuf, büyük ölçüde obje… Basılmaması gereken bir tuşa basmış ve tesadüflerin iç içe geçeceği bir oyun başlatmış üzere. Alışılmış bu fark Günaydın üzerine oynandığı gerçeğini değiştirmiyor. Saz bir defa daha Günaydın’a verilmiş ve canlandırdığı karakterinin hisleri temel alınmış.

YAŞ SORUNU, SIRA PROBLEMİ

‘Andropoz’, yalnızca Yusuf’a değil orta yaşlı iki erkek karaktere daha konut sahipliği yapıyor: Halit ile Mahmut’a. Ve enteresandır içlerinde yalnızca Yusuf’un fırtınasız bir hayatı var. Eniştesi Halit alkolik, hayatına daha sonra çeşitli sıfatlarla girip ortalığı karıştıracak olan Mahmut (Turgut Tunçalp) ise su katılmamış bir maço. Bu üç andropoza karşılık bir de genç jenerasyon var. Bu genç jenerasyon, değişim rüzgârlarından güç üretip satacak kadar maddiyat düşkünü. Genç neslin bir öteki temsilini Mahmut’un ikiz kızları Asu ve Ahu’da (Merih ve Melisa Dilber) görüyoruz. İkizler de aklı bir karış havada geziyorlar. Örneğin Ahu, Yusuf’u ‘ayartıp’ tüm ömrünü altüst ederken sonuçlarını hesaplamıyor. Korkutucu bir figür olmasına rağmen “babalarından korkmuyorlar”, bu istikametiyle bakarsak “aile terbiyesi” almamışlar(!)

Bu yaş ve nesil sorunu, klâsik aile yapısının çözüldüğünü, yeni jenerasyonun kendi paha yargılarına yaslandığını ortaya koyuyor. Bu noktada Yusuf’un çocuklardan yana yüzünün gülüp gülmediğini anlayamıyoruz. Akya, sevgilisini ailesini mal varlığına nazaran seçerken, daima olarak şimdi 15 yaşında olduğu vurgulanan Velihan sevgilisi Sıla (Zeynep Selimoğlu) ile birlikte uzunluğundan büyük işlere giriyor. Kurumsal bir ağızla konuşan ikili yeni jenerasyondaki bozukluğun öbür bir boyutunu gözler önüne seriyor. Yeni nesil sıkça vurgulandığı üzere yalnızca umursamaz ve para düşkünü değil, sistemin tüm işleyişiyle de barışık.

Bu yaş sorunu bir öteki soruna bağlanmakta. Sınıf ve sıra sorunu… İfadeyi biraz sadeleştirelim. Bu sorun, matematik sorunlarına benziyor. Hani sıraya kaçar kişi oturulduğunda kaç kişinin ayakta kalacağı sonucunu veren sorunlar vardır ya, onlardan… Olayların geçtiği yer Marmaris. Hâliyle elinizi sallasanız kodamana, parayı bulup şımarmışa çarpıyor. Bu beğenilen yazlık kentinde mazbut bir hayat süren Yusuf’un birinci orta yaş sancıları da sınıfsal hasretlere işaret ediyor. Kıyıda bir villaya hayran Yusuf… Oğlu tuhafiyeciyi, çağa uydurup tasarım atölyesine çevirirken kendisi de “yazlık semtteyiz deniz görmüyoruz” serzenişinde. Bu küskün ruh hâli, aklının çelinmesini kolaylaştırıyor. Hayatına alışveriş mazeretiyle giren ikizlerden Ahu’nun tesirine kapılan Yusuf, ne yapacağını bilemezken karşı tarafa bir ara koysa dahi şeytana uyup “seni seviyorum” bildirisi atıyor. Burada sevilenin, salt Ahu’da cisimleşmiş gençlik ve karşı cins cazibesi olduğunu söyleyemeyiz. Yusuf, ikizlerin konutuna gittiğinde başını döndüren bir zenginlik ve pervasız bir alım gücüyle karşılaşıyor. Çeyreğine razı olduğu hayat standardı, çoluk çocuk tarafından tüm hoyratlığıyla yaşanıyor. Alışveriş çılgınlığında simgeleşmiş bir sınıfsal şiddete maruz kalıyor Yusuf ve “kendinde olmayan”a, gençliğe ve yarın yokmuşçasına harcama iktisadına kapılıyor nihayet.

Bu varsıl sınıfta sıralara kimlerin oturacağı, kaç kişinin eksilmesi gerektiği sorunu ise finalde değişik bir tahlile kavuşuyor ve dizide yaşın yanı sıra ekonomik eşitsizliğin sorun çıkarıcı istikametine dikkat çekiliyor. Üstü hayli kapalı olsa da.

BİRLEŞMİYOR YAKALAR, KAVUŞMUYOR DÜĞMELER

Andropoz, etimolojisi göz önüne alındığında kabaca erkeğin durması manasına geliyor ki gündelik hayatta sıklıkla kullandığınız poz vermek de durmak, donmak manasında ve elektronik eşyalarımızın vazgeçilmez bir çıkıntısı olan pause tuşunu hayata taşıyor. Erkeğin durması ise bir bakıma erkeklik faaliyetinin durması veyahut yavaşlaması üzere bir mana taşıyor. Bayanlarda menopozun karşılığı olarak da tabir edilebilir andropoz. Hasebiyle Yusuf’un dönüşümü hayatın tekdüze geçtiği istikametindeki varoluşsal sancının yanı sıra cinsel bir tansiyon de taşıyor. Dizide bu tansiyonu Yusuf’un etrafındaki bağlantılar üzerinden fark ediyoruz. Cinselliğin genç ve doğurgan kimliği, ikizler aracılığıyla aktarılırken ergin bayanları tam aksi istikamette, cinsellikten soğutan bir çerçevede izliyoruz. Mahmut’un Rus sevgilisi Svetlena (Yuliia Sobol) küfürbaz ve ağzından düşürmediği “muamele” tabiriyle karşı cinsi soğutuyor. Yeniden Mahmut’un karısı Şahinde (Gülçin Şantırcıoğlu), elinde okla gezen erkeksi bir karakter. Mahmut’la da gençlik yıllarında okçuluk sporu vesilesiyle tanışmışlar. Yusuf’un karısı Meryem, cinsel dileklerinden sıyrılarak meskenine ve eşine bağlanmış. Halit’in eşi Fadime ise yamaç paraşütü hocasıyla bir bağlantı yaşasa dahi hikayenin dışında kalıyor.

Buna rağmen ikizler, Yusuf’un sattığı giysi eşyasına (sütyene) atıfta bulunan karakterler ve bilhassa Ahu’da gördüğümüz teşhiri temsil ediyorlar. Asu, Ahu’yu frenlemeye çalışsa da çabucak her sahnede düğmelerin kavuşmaması durumu var. Ahu, Yusuf’u baştan çıkarmak için birçok yol deniyor. Seksi iç çamaşırlarıyla karşısına çıkıyor, gözleriyle süzüyor, ileti atıyor. Burada değişik olan cinselliğin çıplaklıkla bir ortada verilmesi. Başka yandan gençliğin baştan çıkarmayı cinsellikle örtüştürmesi de dikkat cazibeli. Aslında bu cinsel yoğunluğun dizinin ismine ve özüne işaret ettiğini söyleyebiliriz.

.

YA BENİ BOŞA YA YARDIM ET!

‘Andropoz’, Taylan Biraderlerin yeniden Netflix’e çektikleri “Azizler” sinemasından daha keyifli ve optimist bir dizi, yeniden ona kıyasla dizi olmasının da getirdiği avantajı kullanarak hikayesini yayabiliyor. İleride, dizinin zayıf taraflarını ele alırken bu duruma değinmeye çalışacağım ama birinci elden şu söylenebilir: ‘Andropoz’ -muhtemelen şuurlu bir tercih doğrultusunda- tüm olayları zapturapt altına almayan, akışına bırakan bir anlatı. Direktörlerin, olayları ortaya tuhaf karışıklıklar katarak köpürtelim fakat çok da abartmayalım, girift imaj vermeyelim lakin düğümler de atalım üslubunda, ne şiş yansın ne kebap düsturuyla ördükleri dizide absürt tahliller ve gülünç anlaşılmazlıklar öne çıkıyor. Yusuf’un tuhafiyesi ve elbette hayatı bu tuhaf tahlillerin, uyuşmazlıkların odağında. Tuhafiyenin dönüşümü ile dağ konutunun satışı epeyce denetim dışı ilerlerken küçük bir dükkâna kurumsal lakin bir o kadar da sevimli bir görünüm katılması, profesyonelliğe övgü (ve elbette küçük esnafla yergi) olarak karşımıza çıkıyor. Veli ile Sıla’nın, Yusuf’un dalgınlığından faydalanarak “her şeyci”den şık bir butik mağaza yaratmaları, Instagram üzerinden reklam yapıp sipariş almaya başlamaları yeniden dağ meskeninin müşterisi ile telefon görüşmesinde yaşanan tuhaf uyuşmazlık diziye renk katan ögeler. Burada temelin Yusuf’un değişim eforuyla kazıldığını ama yapının Yusuf’un isteği dışında, değişimlerle yükseldiğini de görüyoruz. Yusuf, olayların merkezindeki kişi olarak tek dönüşümü ironik bir biçimde objeye indirgenerek yaşıyor. Hiçbir olaya tesir edemezken her olaydan kendisi etkileniyor.

Taylan Biraderler’in üslubunda olayların nereye bağlanacağını kestirmek güç. Üstelik Biraderler harika sonuçlarla ilgilenmiyorlar. Fakat çok fazla risk almasalar da olayları denetim dışı bıraktıkları için seyirciyi şaşırtabiliyorlar. Biraz Türkiye’ye benziyor Taylan Biraderler’in anlatı üslubu… Alabildiğine risksiz fakat tövbe kapısı hep açık! Yusuf da Meryem’e yediği haltları itiraf ettikten sonra “ya beni boşa ya yardım et” diyebiliyor. Günaydın’ın senaryosu ile Taylan Biraderler’in idaresi olayların gelişimi noktasında kesişirken anlatıda taraflar ikiye ayrılıyor: Üste çıkanlar ve altta kalanlar.

DOZUNDA BİR KARA MİZAH VE HİSTE DEVAMLILIK SORUNLARI

Taylan Biraderler’in dizisi, tesadüflere ve absürt olaylara dayanan “bir çılgınlığı” ipleri salmadan aktarmasına karşın açık da veriyor. Olay örgüsündeki birtakım boşluklar dizinin zayıf karnı… Öte yandan birtakım esprilerde uzun mühlet kalınması tat kaçırıyor. Boşluklardan başlayalım. Meryem’in kıssası bu noktada dikkat cazibeli… Hakkında pek fazla bilgi sahibi olmadığımız, baktığı fal ve vardığı sonuç ile olaylarda sembolik bir tartısı olsa dahi ileri gitmiyor. Yatan bir adam var diyor yengesi Meryem’e. Sonra dizi boyunca kendisi yatıyor aslında! Doğrulup anlatıya giremiyor bir türlü. Hakkında bir şeyler dinliyoruz fakat dayak yediğinde bile sahnenin devamını göremiyoruz. Bu elbet tercih ama karakter anlatının genelinde silik kaldığından sahnenin bağlanmaması “unutulmuş” havası yaratıyor.

Mahmut’un öfkesi de bir çeşit histe devamlılık meselesine yol açmış. Bu adam psikopatsa dahi cana kıymak o kadar kolay mı? Dağ konutunda amaç gözeterek ok atan Mahmut birkaç sahne evvel tıpkı amaca silah sıkan Svetlana’yı durdurmuştu. Dağ konutundan sonra Yusuf’u bu defa yatında ağırladığında bir defa daha yumuşuyor ve bir implantını kırmakla yetiniyor. Kızının bana dokunmadı beyanı bunda rol oynasa da bir iş insanı olan Mahmut’un bu kadar şahide karşın Yusuf’u orada öldürmesi pek kolay sayılmaz. Öyleyse kıyasıya sallanan okların manası nedir? Doğal yat sahnesinde öteki bir mantık yanılgısı göze çarpmakta… Yusuf, dağ konutunu sattıktan sonra kıyıdaki meskeni almak için Mahmut’un yatına gidiyor. Daha doğrusu Mahmut, tapu müdürünün arkadaşı olduğunu söyleyerek süreçlerin orada yapılabileceğini belirtip yata davet ediyor Yusuf’u. Halbuki Yusuf ile Meryem az evvel görmüşler prosedürü. Tapu dairesinde kameraya bakarak istek veriyor, satan da alan da. Alan da satan da razı dedikleri! Bu prosedürün yatta gerçekleşemeyeceğini hiç mi düşünmüyorlar? Veya Mahmut’un kudreti mi bağlıyor gözlerini?

Dizideki esprilere gelirsek öncelikle kolay esprilerin yeğlendiğini söyleyebiliriz. Karışıklıklar, uyuşmazlıklar, tesadüfler aksı belirlemekle kalmıyor, esprilere de gereç veriyor. Düşen implantı örnek verebiliriz. Dağ meskeni uyuşmazlığı üzere implant esprisi de uzatılmış ve hatta bu protez bir nevi lens muamelesi yapılmış. Hani zayıf karakter eğilip de düşürdüğü lensin yahut gözlüğünü arar Yusuf da implantının peşinden koşuyor. Kararında kalsa tüm bir diziyi özetleyebilecekken uzadıkça tat kaçırıyor.

ÇİKO TEKRAR Mİ AĞLIYIN!

Yazıyı oyunculukları kıymetlendirerek bağlayabiliriz. Öncelikle ‘Andropoz’, renkli bir dizi ve cast başarısı göze çarpıyor. Oyuncu-rol eşleşmesinden azamî randıman alınmış. Kimi karakterler oyun açısından etkisiz kalmış lakin oyunculuklarda boş yok. Dizinin sürprizi ise elbet Tamer Karadağlı. Son devirde mesleğinden fazla polemiklerle gündeme gelen Karadağlı oyunculuğa dönmüş. Dizide yıllardır yaptığına, maço erkeğe benzeri bir şey yapıyor ancak yeterli yapıyor. Ayrıyeten ‘Çocuklar Duymasın’dan itibaren izlediğimiz kaba saba duruşunu yumuşatması, değişmeye ve değiştirmeye çalışan bir portre çizmesi zamanlaması ile mana kazanıyor. Şive yapmasa nasıl olurdu diye düşündürmüyor değil fakat bu şive aşikâr ki galerici sonradan görme varlıklı rolü için uygun görülmüş. Derya Karadaş, her zamanki Karadaş, “esnaf eşi” rolü ile yenilikten uzak lakin performansı göz dolduruyor. Tıpkı şeyleri Tunçalp için de söyleyebiliriz. Gülçin Şantırcıoğlu ve Ukraynalı oyuncu Yuliia Sobol, ağzı ve davranışı bozuk rollerde karşımıza çıkan oyuncular, savaşçı, absürtler… İkizleri canlandıran Melisa ve Merih Dilber kardeşler; tekrar Yusuf’un çocuklarını canlandıran genç oyuncular Tabiat Zeynep Doğuşlu ile Ergin Torun da üzerine düşeni yapmışlar.

.

Tabii dizinin yıldızı elbet senaryoyu da yazan Engin Günaydın. Girişte de not düştüğümüz üzere “olmama” hâlini tastamam karşılayan ve defoları çok uygun gösteren karakterleriyle toplumsallık kazanan bir oyunculuk sergiliyor yıllardır Günaydın. Onu gördüğümüzde artık Burhan Altıntop (Avrupa Yakası) karakteri geliyor akıllara. Ama Günaydın bundan çok daha fazlası… ‘Bir Demet Tiyatro’da Zabıta İrfan, ‘Aşkım Aşkım’da Tarık Usta, “Vavien”de Celal, “Yeraltı”nda Muharrem. Çok farklı kalemlerden çıkıp çok diğer maksatlar için apayrı rejilerden geçen bu sinema ve dizilerin ortak noktası “bize bizi anlatan” bir tipleme sunmaları, uyanık, fırsatçı veyahut yenilmiş… Veyahut matrak kaybeden… Veyahut hepsinin ötesinde tamamıyla ve esasen kültürel olarak kaybeden ve hatta tahminen siyasi iktidarın kültürel hegemonyayı bir türlü kuramayışının da gerisinde yatan eğreti bir duyguyu yansıtması. Nişantaşılı olamaması mesela… Avrupai olamaması, Koreli olamaması… Kaybettiğinde üçkâğıtçı, kazandığında uygar olamaması… Öbür bir deyişle üçkâğıtçı olmadığında kaybedip, uygar olamadığı için kazanamaması. Çoğun üç kuruşun hesabını yapması, bazen menfaat peşinde bazen de platonik aşkının peşinde koşması lakin her daim aşikâr bir arada kalması… Soluğunun kesilmesi… Bu kadar bizden iken bu kadar başka durması ve günün sonunda maalesef “olamaması”.

Engin Günaydın ‘Andropoz’da ayrıksı bir kompozisyon çizmiyor, şapkadan tavşan çıkarmıyor, kaldı ki şapkası da yok… Altında taburesi, elinde çay bardağından diğer kaybedecek şeyi yok. Tekrar de bu sadeliğe, bu aynılığa rağmen esnafı, yönetim müdürünü, zabıtayı tek bir vücutta birleştirip naif bir çerçeveye sığdırmayı başarıyor. Günaydın, televizyon ve sinema yakın tarihimiz için değerli bir isim, sözün tam manasıyla topluma mal olmuş bir isim. Çiko ağladıkça o da var olacak!

* *

‘Andropoz’ eğlenceli bir seyirlik. Tempolu, seyirciyi bir sonraki kısma bağlayan dinamik bir anlatıya sahip. Doğrusu bir çırpıda bitirebilirsiniz. Alt metni pek varlıklı değilse de ele aldığı sıkıntıyı yoruma açık bir biçimde tartışıyor. Son kararı açıklama yanlışına düşmüyor. Kara mizah ögesi ve uzayan espriler yer yer bildirilerin önüne geçse de geneli prestijiyle orta yaş buhranındaki erkek çaresizliğini muvaffakiyetle yansıtmakta.